Teori pilihan awam menganalisis pembuatan keputusan politik dari perspektif ekonomi dan menggunakan teorem pengundi median dan model kejahilan rasional untuk menerangkan interaksi antara ahli politik dan pengundi. Teorem pengundi median menerangkan bahawa ahli politik akan menyelaraskan dasar mereka dengan keutamaan pengundi median, dan model kejahilan rasional menjelaskan bahawa pengundi kekal jahil disebabkan kos memperoleh maklumat, yang mendedahkan ketidakcekapan dan batasan dalam membuat keputusan politik.
Teori pilihan awam ialah penggunaan prinsip dan metodologi ekonomi untuk menjelaskan pembuatan keputusan sektor awam, bidang sains politik. Teori pilihan awam berbeza daripada sains politik tradisional dengan bermula daripada tiga andaian.
Andaian pertama ialah individualisme metodologi, yang bermaksud bahawa unit analisis mana-mana fenomena sosial adalah individu. Memandangkan kumpulan tidak dilihat sebagai entiti organik yang mampu membuat keputusan, negara dilihat sebagai agregasi individu yang menjadi pembuat keputusan, dan oleh itu fenomena politik dilihat sebagai hasil kolektif keputusan individu.
Kedua ialah andaian bahawa manusia adalah 'makhluk ekonomi'. Manusia ekonomi ialah manusia rasional yang mementingkan diri sendiri dan mengejar kepentingan sendiri. Orang ramai mengutamakan kepentingan mereka sendiri, jadi mereka cuba meminimumkan kos dan memaksimumkan faedah untuk mencapai matlamat tertentu. Walau bagaimanapun, kos, faedah dan utiliti berbeza bagi setiap orang. Andaian ini penting untuk meramal dan menganalisis tingkah laku manusia. Contohnya, apabila membuat keputusan politik, orang ramai cuba membuat pilihan yang sesuai dengan kepentingan mereka. Ini menunjukkan bahawa teori pilihan awam memberi tumpuan kepada memahami sifat manusia dan menganalisis corak tingkah laku dengan sewajarnya.
Andaian terakhir ialah politik pada asasnya adalah perkara pilihan seperti pasaran ekonomi dari segi penawaran dan permintaan, dan aktiviti politik juga dilihat sebagai satu tindakan pertukaran. Dari perspektif ini, politik ditafsirkan sebagai pasaran politik, dengan ahli politik sebagai pembekal barangan dan perkhidmatan dan pengundi sebagai pengguna. Dalam pasaran ekonomi, orang ramai terlibat dalam urus niaga hanya jika mereka percaya mereka boleh mendapat manfaat daripada pertukaran itu. Perkara yang sama berlaku dalam pasaran politik, di mana, bertentangan dengan pandangan tradisional ekonomi, hasil transaksi mempengaruhi bukan sahaja pihak yang terlibat dalam transaksi, tetapi juga mereka yang tidak terlibat dalam transaksi. Pengaruh ini merupakan faktor penting dalam memahami kos sosial dan faedah keputusan politik. Kesan keputusan politik terhadap masyarakat secara keseluruhan selalunya sukar untuk diramalkan, dan di sinilah teori pilihan awam menyumbang kepada pemahaman kerumitan pembuatan keputusan politik.
Berdasarkan ketiga-tiga andaian ini, teori pilihan awam menganalisis masalah sosial yang timbul daripada pembuatan keputusan sektor awam, dan satu model yang menganalisis masalah yang disebabkan oleh ahli politik dan pengundi ialah teorem pengundi median. Teorem pengundi median menyatakan bahawa jika keutamaan politik pengundi terhadap satu isu adalah keutamaan tunggal dengan satu mata, maka dasar yang dicadangkan oleh ahli politik daripada dua parti yang bersaing akan mendekati dasar pilihan pengundi median. Pengundi median ialah pengundi di tengah-tengah pembahagian semua pengundi mengikut pilihan politik mereka. Model ini membuat beberapa andaian: pengagihan pengundi mengikut keutamaan politik adalah berbentuk loceng dan normal, dan pengundi mengundi ahli politik yang platformnya paling hampir dengan sistem keutamaan mereka. Dalam kes ini, dasar ahli politik yang bertujuan untuk memenangi pilihan raya akan cenderung menumpu ke arah mencerminkan keutamaan pengundi median, tanpa mengira ideologi politiknya. Ini boleh membawa kepada hasil anti-demokrasi, kerana keputusan dalam demokrasi dibuat oleh pengundi median, minoriti, dan bukannya majoriti. Ini boleh menjadi kisah amaran bahawa keputusan politik boleh didorong oleh kepentingan kumpulan tertentu.
Model lain ialah model kejahilan rasional. Pengundi harus mengambil berat tentang ahli politik yang mencerminkan pilihan dan mengundi mereka, tetapi sesetengah pengundi tidak berminat untuk mengundi. Teori pilihan awam menerangkan fenomena ini dengan model kejahilan rasional. Model kejahilan rasional berteori bahawa pengundi yang ingin memaksimumkan utiliti mereka akan kekal jahil jika kos memperoleh maklumat lebih besar daripada faedah yang akan mereka terima daripadanya. Oleh kerana ahli politik membuat keputusan politik yang mencerminkan kepentingan pengundi yang menyokong mereka, kejahilan rasional membawa kepada barangan dan perkhidmatan awam yang tidak cekap yang tertumpu di tangan kumpulan berkepentingan yang mempunyai kepentingan dalam isu tertentu dan sejajar dengan ahli politik. Keputusan ini menggambarkan batasan pembuatan keputusan politik yang ditunjukkan oleh teori pilihan awam. Teori pilihan awam menekankan keperluan untuk penambahbaikan institusi untuk menangani ketidakcekapan ini.
Buchanan, seorang ahli teori pilihan awam, mencadangkan ekonomi politik perlembagaan, yang berpendapat bahawa punca dan penyelesaian kepada ketidakcekapan ini dalam masyarakat harus ditemui dalam institusi perlembagaan. Dalam ekonomi politik berperlembagaan, Buchanan membezakan dua peringkat membuat keputusan: "politik harian," di mana keputusan dibuat di peringkat perundangan selepas penggubalan perlembagaan, dan "politik perlembagaan," yang menetapkan peraturan untuk politik harian. Politik perlembagaan ialah aktiviti politik mewujudkan perlembagaan yang mengenakan kekangan terhadap politik harian, dan politik harian ialah aktiviti politik menggunakan pelbagai strategi dalam perlembagaan. Beliau berhasrat untuk mewujudkan peraturan untuk membuat keputusan kolektif supaya adil melalui politik perlembagaan, dan untuk memaksimumkan kebebasan individu untuk terlibat dalam politik harian untuk mengejar kepentingan mereka dalam perlembagaan. Bagi mencapai matlamat ini, beliau berhujah bahawa asas-asas sistem perlembagaan perlu diperbaharui. Memandangkan sukar bagi mana-mana peserta membuat keputusan untuk mengira dengan tepat kepentingan mereka sendiri semasa proses penggubalan perlembagaan, mereka berhujah bahawa adalah untuk kepentingan semua orang untuk bersetuju dengan perlembagaan itu sendiri, berbanding bersetuju dengan dasar untuk tujuan tertentu dalam peraturan perlembagaan yang ditetapkan. Ini boleh dilihat sebagai percubaan untuk mencapai keadilan dan kecekapan dalam membuat keputusan politik melalui pembaharuan perlembagaan. Pendekatan kepada teori pilihan awam ini mempunyai implikasi penting untuk memahami dan menangani kerumitan politik moden.
